Çölyak hastalığı genetik olarak yatkın bireylerde ince bağırsağın, gluten adlı proteine karşı ömür boyu süren ve kronikleşen alerjisi, hassasiyetidir.
Gluten: Buğdayda yaklaşık 30 farklı tür protein bulunmasına rağmen bunlardan yalnızca ikisi, glutenin ve gliadin, suyla karıştırıldığında gluten olarak bilinen esnek maddeyi oluşturur. Gluten, sakıza benzeyen sert ve esnek bir maddedir ve buğday unu suyla karıştırılıp yoğurulduğunda, bu iki protein suyu tutar ve esnek gluten zincirlerini oluşturmak üzere birbirine bağlar. Unlu mamullerin yapısını sağlayan madde olan gluten; çavdar, arpa ve yulaf gibi diğer tahıllarda da bulunur.
Çölyak hastalığı sürecinde gluten içeren besinler tüketildiğinde bağırsaklarda iltihaplanma olur ve vücutta alerjik reaksiyonlar görülebilir. Bu durum bağırsaklarda sindirimi sağlayan villus olarak adlandırılan tüysü yapıların bozulmasına; besinlerin emiliminin engellenmesine ve ince bağırsaklarda hasar oluşumuna neden olur.
Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Çölyak hastalığı belirtileri ve ortaya çıkış zamanı kişiden kişiye göre farklılık göstermektedir. Bütün hastalarda aynı belirtiler gözlemlenmez ve bu çölyak hastalığı belirtileri çocukluk çağında veya yetişkinlik döneminde ortaya çıkabilir. Yapılan araştırmalarda uzun süre anne sütünü alan çocuklarda çölyak belirtilerinin daha geç ortaya çıktığı da görülmüştür.
Yaygın görülen belirtiler: Şiddetli karın ağrısı, karın şişliği, aşırı gaz oluşumu, kusma, ishal, kabızlık, yorgunluk hissi, adet düzensizliği, kilo kaybının görülmesi ve ağızda yaraların oluşması.
Ciddi görülen belirtiler: İnce ve zayıf kemikler, diyabet oluşumu, hamile kalamama sorunu, kandaki düşük demir düzeyi, depresyona eğilimin fazla olması, diş ve diş eti sağlığının kötü olması.
Çocuklarda en sık görülen belirtiler: Karın bölgesinde ağrı, karında şişlik oluşması, ishal, huzursuzluk durumu, iştahın azalması ve iştahsızlık, enfeksiyon görülmesindeki artış, kusma, kilo alamama, gelişme geriliğinin görülmesi ve boy uzamasının yavaş olması.
Yetişkinlerde en sık görülen belirtiler: Karın bölgesinin öne doğru şişkin olması, yaşa göre ideal vücut ağırlığının altında olunması, iştahsızlık, kas zayıflığı, kansızlık, dışkıda anormallik ve büyük tuvalet ihtiyacının artması, ishal, kusma, ağız içinde oluşan aftlar, gaz şikayetleri, eklem ve kemik ağrılarının sık görülmesi, ciltte kaşıntılı döküntüler, halsizlik ve sinirlilik hali.
Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Kandaki belirli antikorların ölçülmesi çölyak hastalığı teşhisinin konulmasında önemlidir. Kan değerlerinde IgA, IgG ve Anti Endomysium (EMA) değerlerine bakılır. Testelerde çölyak hastalığının belirtileri görülüyor ise kesin tanının konulması için ince bağırsak biyopsisi yapılması gerekir. Biyopsi sonucuna göre doktor tarafından çölyak hastalığı tanısı konur.
Çölyak Hastalığı Tedavisi Nasıl Olur?
Çölyak hastalığının tek tedavisi yaşam boyu glutensiz diyet uygulamasıdır. Glutensiz diyette buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü besin (un, bulgur, irmik, makarna, şehriye,kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana,yarma gibi), galeta ununa veya una batırılarak kızartılmış tavuk, balık gibi et ürünleri, malt kullanılan içecekler, gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler tüketilmemelidir. Ayrıca sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi besinlerin bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.
Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için tüketilmemelidir. Ancak bunların gluten ile işlem görmemiş çeşitleri ve gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir. Çölyak hastaları et, balık, süt ve süt ürünleri, yumurta, kurubaklagiller, pirinç, mısır, meyve ve sebzeleri tüketebilirler. Ancak bu besinlerin pişirme sırasında gluten içeren besinlerle karıştırılmamış veya temas etmemiş olması gerekir.
Besin Olmayan Gluten Kaynakları Nelerdir?
Besin desteklerinin yanı sıra diş macunu, ruj, postalama pulları, gargara türleri gluten içerebilmektedir. Reçete ile satılan ilaçlar, vitamin ve mineral suplementi olarak kullanılan ilaçların içinde veya kapsüllerin içinde gluten bulunabilmektedir.Çölyak rahatsızlığı olan bireylerin bunlara da dikkat etmesi gerekmektedir.
Etiket Okumayı Biliyor muyuz?
Çölyak hastaları için önerilen glutensiz gıda maddeleri satın alınırken ürün etiketini okumak oldukça önemlidir. Glutensiz gıda maddelerinde, gıda maddesi adı ile birlikte ambalaj rengi ile zıt bir renkte “Glutensiz” ifadesi bulunmaktadır. Glutensiz gıda maddelerinde, gıda maddesinin adı ile birlikte “Gluten miktarı 20 mg/kg’ı geçmez” ifadesi yer almaktadır. Ürünlerde, ambalaj rengi ile zıt bir renkte ve kolaylıkla görülebilecek şekilde “Doktor tavsiyesiyle kullanılmalıdır” ifadesi yer almalıdır.
Glutensiz Ekmek Tarifi
Malzemeler
500 gr (2 su bardağı) glutensiz un
1 çay kaşığı tuz
12 gr yaş maya
50 ml (2 yemek kaşığı )zeytinyağı
250 ml (1 su bardağı) ılık su
Yapılışı: Bütün malzemeler karıştırma kabına koyulur. Önce bir kaşık yardımıyla ön karıştırma yapılır daha sonra mikser ile pürüzsüz bir hamur elde edilinceye kadar karıştırılır. Elde edilen hamur önceden yağlanmış ekmek tavası veya kek kalıbına dökülür, üzeri elle düzgünleştirilir. Hamur sıcak bir yerde iki kat hacme ulaşana kadar yaklaşık 30-45 dakika bekletilir. Üzeri bir fırça yardımı ile nemlendirilir. Ekmeklerin daha parlak olması için ısıya dayanıklı küçük bir kaba su doldurulup fırının pişirme kısmının arkasına yerleştirilir. Önceden ısıtılmış 210 dereceye ayarlanmış fırında kapağı açılmadan yaklaşık 30-35 dakika pişirilir. Afiyet olsun.
